विनेश फोगट: कुस्तीच्या मॅटपासून ते राजकीय आखाड्यापर्यंत... एका महिन्यात विनेश फोगटचे आयुष्य कसे बदलले.

भारतीय कुस्तीपटू विनेश फोगटने राजकारणात प्रवेश केला आहे. विनेशने ६ सप्टेंबर (शुक्रवार) रोजी काँग्रेस पक्षात प्रवेश केला. विनेशसोबत कुस्तीपटू बजरंग पुनियानेही काँग्रेसमध्ये प्रवेश केला. विनेश-बजरंग यांनी नुकतीच काँग्रेसचे माजी अध्यक्ष आणि लोकसभेतील विरोधी पक्षनेते राहुल गांधी यांचीही भेट घेतली होती. विनेश आणि बजरंग हरियाणा विधानसभेत निवडणूक लढवण्याची शक्यता आहे. अंदाजानुसार विनेशला दादरीतून तिकीट दिले जाऊ शकते. त्याचबरोबर बजरंग यांना जाट बहुल कोणत्याही जागेवरून उमेदवारी दिली जाऊ शकते.

विनेश फोगटचा राजकारणातील प्रवेश आश्चर्यकारक आहे. बरोबर महिनाभरापूर्वी म्हणजेच 6 ऑगस्ट रोजी पॅरिस ऑलिम्पिक 2024 मध्ये ती आपली ताकद दाखवत होती, पण आता महिनाभरानंतर म्हणजेच 6 सप्टेंबर रोजी ती राजकीय पदार्पण करणार आहे. गेल्या एका महिन्यात विनेशच्या आयुष्यात अनेक चढ-उतार आले. विनेशने प्रथम पॅरिस ऑलिम्पिकची अंतिम फेरी गाठली. अंतिम फेरीत विनेशकडून सुवर्णपदकाची अपेक्षा होती, पण त्याआधीच काही अनपेक्षित घडले.

अंतिम सामन्याच्या दिवशी 100 ग्रॅम जास्त वजनामुळे विनेशला अपात्र घोषित करण्यात आले. अपात्र ठरल्यानंतर विनेशने कुस्तीतून निवृत्ती घेतली. मात्र, विनेशने इंस्टाग्राम पोस्टद्वारे मॅटवर परतण्याचे संकेत दिले होते. दुसरीकडे, विनेश फोगटनेही या निर्णयाविरोधात कोर्ट ऑफ आर्बिट्रेशन फॉर स्पोर्ट (CAS) मध्ये अपील केले होते आणि तिला एकत्रित रौप्य पदक देण्याची मागणी केली होती.

मात्र, सीएएसने स्टार कुस्तीपटू विनेश फोगटचे अपील फेटाळून लावले होते. त्यानंतर विनेश घरी परतली. मायदेशी परतल्यानंतर त्यांचे जंगी स्वागत करण्यात आले. विनेशने 6 ऑगस्ट रोजी पॅरिस ऑलिम्पिकमध्ये पहिला सामना खेळला होता. त्यानंतर आता 6 सप्टेंबर रोजी त्यांनी राजकारणात एन्ट्री घेतली आहे. बारकाईने बघितले तर हा एक महिना विनेशसाठी कधी आनंदात तर कधी दु:खात गेला. या एका दिवसात काय घडले ते जाणून घेऊया...

६ ऑगस्ट २०२४
विनेश फोगटने ऑगस्टमध्ये 50 किलो वजनी गटात तीन सामने खेळले. तिने प्री-क्वार्टर फायनलमध्ये टोकियो ऑलिम्पिक (2020) चॅम्पियन युई सुसाकीचा 3-2 असा पराभव केला. त्यानंतर विनेशने उपांत्यपूर्व फेरीत युक्रेनची महिला कुस्तीपटू ओक्साना लिवाचचा 7-5 असा पराभव केला आणि उपांत्य फेरीत क्युबाची कुस्तीपटू युस्नेलिस गुझमनचा 5-0 असा पराभव केला.

७ ऑगस्ट २०२४
यानंतर भारतीय चाहत्यांना आशा होती की विनेश फोगट अंतिम सामना जिंकून इतिहास रचेल कारण भारताला आतापर्यंत कुस्तीमध्ये एकही ऑलिम्पिक सुवर्ण जिंकता आलेले नाही. पण 7 ऑगस्ट रोजी रात्री 12 वाजता आलेल्या बातमीने चाहत्यांना आश्चर्याचा धक्का बसला. विनेश पॅरिस ऑलिम्पिकमधून अपात्र ठरली होती. खरेतर, अंतिम सामन्यापूर्वी त्याचे वजन मोजण्यात आले तेव्हा त्याचे वजन 50 किलो गटात खेळण्यासाठी आवश्यक असलेल्या वजनापेक्षा 100 ग्रॅम अधिक असल्याचे आढळून आले.

रिपोर्ट्सनुसार, सेमीफायनल मॅचनंतर विनेशचे वजन 52.70 किलो झाले होते. यानंतर तिच्या वैद्यकीय पथकाने रात्रभर विनेशचे वजन कमी करण्याचा प्रयत्न केला. विनेशने संपूर्ण रात्र स्किपिंग आणि सायकलिंगमध्ये घालवली आणि तिची नखेही कापली. विनेशचे वजन कमी झाले, परंतु सर्व प्रयत्न करूनही तिचे वजन 50.10 किलोवरच अडकले. विनेशच्या पहिल्या अपात्रतेची बातमी आली. त्यानंतर त्याच्या बेशुद्धीची बातमी समोर आली.

डिहायड्रेशनमुळे विनेशला ऑलिम्पिक व्हिलेजच्या पॉलीक्लिनिकमध्ये दाखल करण्यात आले होते. मात्र, काही तासांनंतर विनेशला डिस्चार्ज देण्यात आला. यानंतर, विनेश फोगट यांनी 7 ऑगस्ट 2024 रोजी भारतीय वेळेनुसार रात्री 8:15 वाजता अर्ज दिला. या स्पर्धेत तिला रौप्य पदक देण्यात यावे, असे सांगत विनेश फोगटने सीएएसला आवाहन केले. CAS ची स्थापना ऑलिम्पिक खेळ किंवा उद्घाटन समारंभाच्या 10 दिवसांच्या कालावधीत उद्भवणारे कोणतेही विवाद सोडवण्यासाठी करण्यात आली.

8 ऑगस्ट 2024
८ ऑगस्ट रोजी विनेश फोगटने निवृत्ती जाहीर केली. सोशल मीडियावर पोस्ट करताना त्यांनी ही माहिती दिली. तेव्हा विनेश फोगट म्हणाली की आई माझ्याकडून कुस्ती जिंकली. मी पराभूत झालो, माफ करा, तुझे स्वप्न, माझे धैर्य सर्व भंगले. माझ्यात आता यापेक्षा जास्त ताकद नाही. अलविदा कुस्ती 2001-2024. तिने माफी मागितली आणि ती आपल्या सर्वांची सदैव ऋणी राहिल असे सांगितले.

9 ऑगस्ट 2024
९ ऑगस्ट रोजी सीएएसच्या तदर्थ विभागाने विनेश फोगटच्या प्रकरणी अर्ज नोंदवला. विनेशच्या खटल्यात मध्यस्थी करण्यासाठी ऑस्ट्रेलियन न्यायाधीशांची नियुक्ती करण्यात आली होती. या संदर्भात, CAS द्वारे एक प्रेस विज्ञप्ति जारी केली गेली आणि त्याच्याशी संबंधित एक प्रमुख अपडेट देण्यात आला. विनेशचा गुन्हा CAS OG 24/17 विनेश फोगट विरुद्ध युनायटेड वर्ल्ड रेसलिंग (UWW) आणि आंतरराष्ट्रीय ऑलिम्पिक समिती (IOC) म्हणून नोंदवण्यात आला.

विनेशच्या केसमध्ये, 4 CAS वकीलांनी तिचे प्रतिनिधित्व केले, त्यापैकी जोएल मोनलुइस, एस्टेल इव्हानोव्हा, हॅबिन एस्टेल किम आणि चार्ल्स ॲमसन हे CAS सुनावणीत विनेश फोगटचे प्रतिनिधित्व करणारे वकील होते. नंतर, भारताचे माजी सॉलिसिटर जनरल हरीश साळवे देखील विनेश फोगट अपात्रता प्रकरणात CAS मध्ये भारतीय ऑलिम्पिक संघटनेच्या (IOA) वतीने ऑनलाइन हजर झाले.

त्यानंतर CAS ने 9 ऑगस्ट रोजी संपूर्ण प्रकरणाची सुनावणी पूर्ण केली. तथापि, CAS च्या तदर्थ विभागाने निर्णय देण्याची मुदत 10 ऑगस्ट रोजी भारतीय वेळेनुसार रात्री 9.30 पर्यंत वाढवली आहे. म्हणजे विनेशला पदक मिळणार की नाही, या निर्णयाची प्रतीक्षा थोडी वाढली आहे.

10 ऑगस्ट 2024
10 ऑगस्ट रोजी, विनेशला पदक मिळाल्याबद्दल आणखी एक अद्यतन आले. भारतीय कुस्तीपटू विनेश फोगटला रौप्यपदक मिळणार की नाही या निर्णयाची तारीख पुन्हा वाढवण्यात आली. ऑस्ट्रेलियन न्यायाधीश डॉ. ॲनाबेले बेनेट यांनी या प्रकरणात मध्यस्थी केली होती. सहसा तदर्थ पॅनेलला निर्णय देण्यासाठी २४ तास दिले जातात. मात्र या खटल्याचा निकाल देण्यासाठी आणखी वेळ लागला.

14 ऑगस्ट 2024
अखेर 14 ऑगस्ट रोजी सीएएसने स्टार कुस्तीपटू विनेश फोगटचे अपील फेटाळून लावले. याचा अर्थ विनेशला रौप्य पदक मिळाले नाही. कोर्टाच्या या निर्णयाला आव्हान देण्याचा पर्याय विनेशकडे होता. CAS वेबसाइटनुसार, CAS च्या कोणत्याही निर्णयाला आव्हान दिले जाऊ शकते, परंतु 'अत्यंत मर्यादित कारणांवर'. CAS वेबसाइट म्हणते, 'स्विस फेडरल ट्रिब्युनलमध्ये न्यायिक सहाय्य केवळ अत्यंत मर्यादित कारणांवर दिले जाते, जसे की अधिकारक्षेत्राचा अभाव, नियमांचे उल्लंघन (उदा. निष्पक्ष चाचणीच्या अधिकाराचे उल्लंघन).'

16 ऑगस्ट 2024
त्यानंतर 16 ऑगस्टला विनेश फोगटने एक भावनिक पोस्ट जारी केली. त्यांची व्यथा, संघर्ष त्यांनी आपल्या पोस्टमधून व्यक्त केला. फोगट यांनी पोस्टमध्ये त्यांचा प्रवास, त्यांचे अनिश्चित भविष्य आणि 2032 चे संभाव्य लक्ष्य यांचा उल्लेख करताना अनेक गोष्टींचा उल्लेख केला होता. विनेशने पॅरिस ऑलिम्पिक 2024 च्या प्रवासात महत्त्वाची भूमिका बजावलेल्या सर्वांचे आभार मानले आणि कृतज्ञता व्यक्त केली. तिच्या पोस्टमध्ये विनेशने तिची सुरुवातीची स्वप्ने, वडिलांच्या आशा आणि आईच्या संघर्षाची आठवण केली. प्रत्येक चढ-उतारात तिला साथ देण्याचे श्रेय तिने पती सोमवीरला दिले.

महिला कुस्तीपटूने पोस्टच्या शेवटच्या भागात लिहिले, 'कदाचित वेगवेगळ्या परिस्थितीत मी 2032 पर्यंत स्वत:ला खेळताना पाहू शकेन, कारण माझ्यामध्ये लढाई आणि कुस्ती नेहमीच असेल. भविष्यात माझ्यासाठी काय आहे आणि या प्रवासात पुढे काय आहे हे मी सांगू शकत नाही, परंतु मला खात्री आहे की मी ज्यावर विश्वास ठेवतो आणि जे योग्य आहे त्यासाठी मी नेहमीच लढत राहीन.

17 ऑगस्ट 2024
यानंतर विनेश 17 ऑगस्ट रोजी पॅरिसहून घरी परतली. विनेश दिल्लीहून तिच्या मूळ गावी बलालीला गेली होती. बलालीला जाताना त्यांचे जंगी स्वागत करण्यात आले. भव्य स्वागत पाहून विनेश फोगट भावूक झाली. लोकांना संबोधित करताना विनेश म्हणाली, 'सर्व लोक स्वागत करत आहेत. त्यांनी आम्हाला सुवर्णपदक दिले नाही तर? आपल्याच लोकांनी आपल्याला सोन्याहून अधिक बक्षीस दिले आहे. हजारो सुवर्णपदकांच्या तुलनेत हे सन्मान फिके पडतात.

30 ऑगस्ट 2024
विनेश फोगट यांनी 30 ऑगस्ट रोजी अमृतसरला पोहोचून हरमंदिर साहिब (सुवर्ण मंदिर) येथे नमन केले. यावेळी फोगट यांच्यासोबत गुरुद्वारा व्यवस्थापन समितीशी संबंधित लोकही दिसले, ज्यांनी त्यांना तलवार आणि सुवर्ण मंदिराची प्रतिकृती दिली. यावेळी फोगट म्हणाले होते - इथे आल्यानंतर मला खूप बरे वाटत आहे, मला सकारात्मक ऊर्जा वाटत आहे...मी वाहेगुरुंकडे मला शक्ती देण्याची प्रार्थना केली आहे. फोगट पुढे म्हणाले- भविष्याबद्दल कोणाला माहिती आहे... मी आज माझ्या लोकांमध्ये आहे, हे माझे पदक आहे... मी आनंदी आहे.

४ सप्टेंबर २०२४
त्यानंतर ४ सप्टेंबरला विनेश फोगट आणि बजरंग पुनिया यांनी लोकसभेतील विरोधी पक्षनेते आणि काँग्रेस खासदार राहुल गांधी यांची भेट घेतली. या भेटीनंतरच विनेश आता राजकीय खेळी खेळणार असल्याचे संकेत मिळाले होते.